Ål guindål.

Dòp lå pàušå 'd Nådàl, incö dòpdišnà ùmå ricumincià å trådüv in itåliån i påròl dål nòs diålåt. Sùmå rivà å lå fén di påròl chi cuménciån pår "G" e ùmå cumincià å trådüv cui chi cuménciån pår "I" (åncùrå 'sè che ågh ùmå nò di påròl chi cuménciån pår "H"!...). Tra i ültim påròl cun lå "G" ùmå truà åncåsì "guindål" (må int'un quai påìš chi åtùrån i dìšån "guindån"...).  Ål sårìs "l'arcolaio", il "guindolo", cul årnéš pår fa sü ål fil åd sédå. "Guìndål" l'è ùnå påròlå ch'lå vénå dål tudåsch åntìch  "Winda", ånsi: dål diminütìv "Windula".

Versión in itåliån:

Dopo la pausa di Natale, oggi pomeriggio abbiamo ricominciato a tradurre in

italiano le parole del nostro dialetto. Siamo arrivati alla fine delle parole che cominciano per "G" e abbiamo cominciato a tradurre quelle che cominciano per "I" (meno male che non abbiamo parole che cominciano per "H"!...). Tra le ultime parole con la "G" abbiamo trovato anche "guindål" (ma in qualche paese qui attorno dicono "guindån"...). Sarebbe  "l'arcolaio", il "guindolo", quell'arnese per avvolgere il filato di seta. "Guìndål" è una parola che proviene dal tedesco antico "Winda", anzi: dal diminutivo "Windula".

R. M.

ÅUGÙRI!

Ål gugnìn (5).

E dóncå, finisùmå då cüntà 'd quånd unå vòltå ås måsàvå ål gugnìn inti nòs curt, citåndå cul ch'l'à scrit ål Càrlo Årigón intål sò lìbår, tårméntå intérésånt. "I stågión dål påišån" (Édisión Clémàtis, Vigévån, 2000).

Unå vòltå tåcà sü 'l gugnìn intlå picå e tirà fö lå sò visìgå cun unå quai curtlà, fåndås iütà då du dòn, "ål måsulàr ål måtìvå unå cóncå å l'åltåså giüstå  e ågh fàvå drucà déntår  tüt i intériùr dål gugnìn...Gh'érå sémpår du dòn pràtich å fa pulìd e å spårtì dål gras i büšåch, ch'i gnìvån pö tåià å lå lungåså giüstå...Ål måsulàr l'åndàvå åvånti, ciåmåndå un sidlón d'àquå tiépidå indùå ål låvàvå bén fidi, cör e pulmón ch'i érån stai tirà fö int'ùnå vòltå sùlå...Pö l'åndàvå åvånti å duèr lå béstiå fénå å rivà å lå tèstå, d'indùå ål tiràvå fö lå lénguå...Quånd lå pånså l'erå tütå duèrtå, ål cuminciàvå å tåià dådrérå, drubåndå lå måsölå e lå sgü dål måni cürt, e dòp pòch témp råstàvån tåcà sü i du métà...". Dòp åvéi bšà, i dü mès gugnin i gnìvån purtà in ca in spàlå. "Nüm e 'l måsulàr s'éråm åndài dåcòrdi che primå 'd sìrå ål gugnìn ål duivå vès trai å tòch. Difàti, primå då snà i du métà i gnìvån prìmå vòt tòch, pö sådås e pö tåntå tòch, divìs pår quålità dlå càrån....Lå måténå ådrérå, cuminciåndå tårméntå pråst, quånd gh'érå åncù scür, ås dàvå ål vìå å lå vérå cérimòniå di sålàm fai sü in ca...".

Må ièn püsè 'd quàtr'ur e m'è gnü vöiå då fam un sànguis...Induinè cun che ròbå...

Versión in itåliån:

E dunque, finiamo di raccontare di quando una volta si macellava

il maiale nei nostri cortili, citando quanto scritto da Carlo Arrigone nel suo libro, assai interessante, "Le stagioni del contadino" (Edizioni Clematis, Vigevano, 2000).

Una volta appeso il maiale sulla picca ed estratto la sua vescica con qualche colpo di coltello, facendosi aiutare da due donne, "...il norcino posizionava una conca all'altezza giusta e in essa faceva cadere tutte le interiora del maiale...C'erano sempre due donne pratiche a pulire e a liberare dal grasso le budella, che venivano poi tagliate a lunghezza giusta...Il norcino procedeva, chiedendo un grosso secchio d'acqua tiepida dove lavava accuratamente fegato, cuore e polmoni, che erano stati asportati in un sol pezzo....Poi continuava ad aprire l'animale fino a raggiungere la testa, dalla quale estraeva la lingua...Quando la pancia era tutta aperta, cominciava a sezionare posteriormente, aiutandosi col mazzuolo e l'accetta a manico corto, e dopo poco tempo rimanevano appese le due metà...". Dopo averli pesati, i due mezzi maiali venivano portati in casa in spalla. "Fra noi e il norcino c'era l'accordo che prima di sera il maiale doveva essere sezionato. Infatti, prima di cena, le due metà diventavano prima otto pezzi,  poi sedici e poi tanti pezzi, divisi per qualità di carne...Il mattino seguente, cominciando molto presto, quando era ancora buio, si dava inizio al vero rito dei salami fatti in casa...".

Ma sono le sedici passate e mi è venuta voglia di farmi un panino...Indovinate con che cosa...

R. M.

Ål gugnìn (4).

Sùmå rivà å lå... fén dål pòvår gugnìn: ål Càrlo Årigón, intål sò lìbår, ål lå cüntå insì:

"...Mè påpà ål piàvå un curdén, sütìl må réšistént e, dàši dàši, l'åndàvå dréntå 'l stàbi. Lå béstiå, dòp un mumént d'ågitåsión e 'd grügnì, ås cålmàvå. Påpà, cårésåndågh lå schénå, cun ål curdén ågh fàvå un cabi å unå cåvigiå dådré...Å cul punto lì p'r ål pòvår gugnìn gh'érå pü gnìntå då fa...Int un àtim gh'infilàvån intål müš dål gugnìn lå müšårölå "tòrciånàš"...e ål lå måtivàn insìmå dlå scàlå, ligà å tèstå in šü. Ål gh'åvå pàri å grügnì, ål pòvår gugnìn: ål måsulàr ågh cåvàvå ål sångv int'ùnå båšlòt åd lågn åpòstå. Tüt cust ål düràvå nò püsè d'un minüt, ò un minüt e mèš...Pö å šligàvån unå bàlå 'd pàiå e šl lå sbårdlàvån pår tèrå prèså ål gugnìn, ch'ågh gnivå ribåltà insìmå...Å l'ùrdin: «Fè pråst, purtè l'àquå!» du ò trè dòn purtàvån àquå buiìntå cun di pügnàt dål måni lóngh e ål lå vuiàvån  piånén piånén intål pél dål gugnìn, iünå du trè vòlt, fén quånd, rås-ciåndå cul curté intlå cudiå, ål pél ås nå gnìvå viå...Int un mumént åd silénsi, ål måsulàr ås vultàvå å guårdà i fiö dré då lü e 'l vušàvå: «Åndè å sårà sü 'l stàbi, prìmå che 'l gugnìn gh'å scàpå dréntå!»... Tüti i vòlt dü ò tri fiö, sénså pinsàgh un minüt, i curìvån å sårà sü lå pòrtå dål stàbi, tra i sghignåsàd 'd cui ch'å gh'érå lì...".

E pö? E pö ås cuminciàvå å måcélà...Vådrùmå lå vòltå ch'uén...

Version in italian.

Siamo arrivati alla... fine del povero maiale: Carlo Arrigone, nel

suo libro, la racconta così:

"Mio papà prendeva una cordicella, sottile ma resistente e, adagio adagio, entrava nel porcile. L'animale, dopo un momento di agitazione e di grugniti, si calmava. Papà, accarezzandogli la schiena, con la cordicella faceva un cappio a una caviglia posteriore... A quel punto per il povero maiale non c'era più scampo. In un attimo veniva infilata sul muso del maiale la museruola 'tòrciånàš' (torchianaso) e lo mettevano sopra la scala, legato a testa in giù. Nonostante i suoi grugniti disperati, il povero maiale veniva dissanguato dal norcino e il sangue veniva raccolto in una bacinella di legno adatta. Tutto questo non durava più di un minuto, o un minuto e mezzo...Poi si slegava una balla di paglia e la si spargeva per terra vicino al maiale, che le veniva ribaltato sopra...All'ordine: «Presto, portate l'acqua!» due o tre donne portavano l'acqua bollente con pentolotti a manico lungo e la versavano adagio sul pelo del maiale, una due tre volte, fino a quando, raschiando con il coltello sulla cotenna, il pelo se ne veniva via...In un momento di silenzio, il norcino si voltava a guardare i ragazzi dietro di lui e gridava: «Andate a chiudere il porcile, prima che il maiale scappi dentro!»...Inevitabilmente, due o tre ragazzi, senza pensarci un momento, correvano a chiudere la porta del porcile, tra le risate sonore dei presenti...".

E poi? E poi si cominciava a macellare...Vedremo la volta prossima...

R. M.

Ål gugnìn (3).

Åndùmå åvånti å léš intål bèl libår dål Carlo Årigón, "I stågión dål påišån" (Édisión Clématis, Vigévån, 2000), ål cåpìtul indùå 's pàrlå 'd quånd, sùtå Nådàl, ås måsàvå ål gugnìn:

"...Ål måsulàr ål rivàvå sübit dòpdišnà, cun lå sò gròså burså åd curàm cun déntår curtè, råmpén, unå måsölå åd lågn, unå šgü dål måni cürt, spunšón p'r i sålàm, e àltår ròb. Nüm duìvåm ciårcà ål tritåcàrån e lå pìcå...In mèš åd lå curt ås prépåràvå ål fugón cun lå cåldérå pénå d'àquå, ch'å gh'åndàvå scåldà. Int un fiånch ås måtìvån du bal åd pàiå 'd grån e unå scàlå å mån, cürtå må rubüstå...Dòp ch'l'àvå cuntrulà l'àquå e dai ål sòlit ùrdin, "Fè fögh, fè fögh!", ål måsulàr ås fàvå ligà då unå dònå un gròs scusà dré lå schénå...ål måtìvå sü i måniåt...ål pugiàvå lå scàlå ålå bàlå 'd pàiå, fåndlå rastà in péndénså. Finålmént l'àquå lå buiìvå e ålùrå: "Viå tüti i fiö!", i urdinàvån, e insèmå å lur ås n'åndàvå åncå mè màmå, pårchè lå vurìvå nò våd måsà lå béstiå ch'lå gh'àvå dai då mångià tüt l'an...".

Versión in itåliån:

Andiamo avanti a leggere nel bel libro di Carlo Arrigone, "Le

stagioni del contadino" (Edizioni Clematis, Vigevano, 2000), il capitolo in cui si parla di quando, sotto Natale, si macellava il maiale:

"...Il norcino arrivava nel primo pomeriggio, con la sua gran borsa di cuoio che conteneva coltelli, uncini, un mazzuolo di legno, un'accetta a manico corto, pungiglioni per salami e altre cose. Noi ci preoccupavamo di recuperare il tritacarne e la picca...In mezzo al cortile si preparava il  fugón (focolare) con la caldaia piena d'acqua, che andava scaldata. Da un lato si ponevano due balle di paglia di grano e una scala a pioli, corta ma robusta. Dopo aver controllato l'acqua e dato il solito ordine, "Fate fuoco, fate fuoco!", il norcino si faceva annodare da una donna un grosso grembiule dietro la schiena...indossava le soprammaniche...appoggiava la scala alla balla di paglia, facendola rimanere in pendenza. Finalmente l'acqua era a bollore e allora, "Via tutti i ragazzi!", si intimava, e con loro se ne andava anche la mia mamma, perchè non voleva veder uccidere l'animale al quale aveva dato da mangiare tutto l'anno...".

R. M.

Ål gugnìn (2).

Åndùmå åvånti å léš intål libår dl'Årigón i prépåråtìv ch'ås fàvån unå vòltå quånd, sùtå Nådàl, ås måsàvå ål gugnìn inti nòs curt:

"...Ågh vurìvå un pò 'd büdé di bésti, sa, pévår, un bón butigliôn åd vén, un quai lümsé då spagh, un pò 'd sålnitår, drògå p'r i sålàm, ài, ec. Un quai dì prìmå, gh'åndàvå fa sügà lå sa prèså 'l fögh pår pudé måšnàlå e falå gni fénå åsè då pudé fa sü i sålàm e i àltår insåcà. Åmmà p'r ål lard lå sa l'åndavå bén tårméntå gròså. Cul låùr chi då fa gni fénå lå sa l'érå fai då mè pàdår insìmå dål grån quèrc dål tàul ribåltà, iütåndås cun 'nå butégliå tån' me s'lå füs un måtåré...Gh'åndàvå pö fa pulìd e låvà bén du cónch åd lågn...Un pò 'd pån ål gnìvå gråtà int'ùnå süpérå åd tèråcòtå, mås-cià cul furmàg, sa, pévår, nuš muscà, ål gnìvå pö dòp bågnà cul sångv dål gugnìn. Cun cul prépårà chi ås fàvån di friciulìn (fårsulén) tårméntå bón, rustì intl'òli e mångià cald [då nüm: ål mårsåpån, n.d.r.]...".

Vérsión in itåliån:

Andiamo avanti a leggere nel libro dell'Arrigone i preparativi che si

facevano una volta quando, sotto Natale, si macellava il maiale nei nostri cortili:

"..Ci volevano un certo numero di budella bovine, sale, pepe, un buon bottiglione di vino, alcuni gomitoli di spago, un po' di salnitro, droga per salumi, aglio ecc. Qualche giorno prima si doveva far asciugare il sale vicino al fuoco, per poterlo macinare in modo da renderlo abbastanza fine da poterci confezionare salami e altri insaccati. Solo per il lardo il sale andava bene molto grosso. Questa operazione di sminuzzamento del sale era compiuta da mio padre sul gran coperchio del tavolo ribaltato aiutandosi con una bottiglia, a mo' di mattarello...Occorreva poi pulire e lavare due conche di legno...Un po' di pane era grattugiato in una grande zuppiera di terracotta, miscelato a formaggio, sale, pepe, noce moscata, veniva successivamente bagnato con il sangue del maiale. Con questo preparato si facevano degli squisiti "friciulìn" (frittelline), fritti nell'olio e consumati caldi [da noi: il sanguinaccio, n.d.r.]...".

R. M.

Ål gugnìn.

Iér dòpdišnà, tra i tånti påròl ch'ùmå trådùt dål nòs diålåt å l'Itåliån, gh'érå åncåsì "Gugnìn". Pròpi me in cui dì chi, ùnå vòltå, ås måsàvå ål gugnìn: i püsè vèg i gh'ån in mént åd sicür sich'ål cåpitàvå inti curt, quånd ås måsàvå ål gugnìn; un quaidün, mågàri, ål l'åvrà vüst intål bèl cine d'un quai an fa, "Lå piåntå di sòcål", 'd Ermanno Olmi...Åd ògni mòdo, m'è gnü in mént che ål Càrlo Årigón, intål sò bèl lìbår "I stågión" di påišån" (Édisión Clématis, Vigévån, 2000), l'à cüntà tårméntå bén tüt còs e intå cui dì chi åm piåšårìs citàn intål nòs blògh un quai tucåt, pår cui 4 ò 5 chi vénån å višitàl...

Å pàginå 142, lišùmå:

"Inti smån chi gnìvån primå dlå fèstå püsè spità dl'an, ål dòpdišnà ås sintìvå då suìns gnì fö dåi curt ål grügnì dispérà d'un quai gugnìn, ch'ål gnìvå ciåpà pår vès måsà. Intå cul cas chi, finålmént, lå fåmigliå prupiétàriå lå gh'åvrìs vü un quåicòs åd pü intlå pügnàtå, nò i sòlit påtàti ò vérš. Lå fràš "L'è in cò me i pursé å Nådàl", ciuè: "E' alla fine come i maiali a Natale", l'érå tårméntå drubà pår indicà quålunque ròbå ch'l'érå dré finì...".

Åndårùmå åvånti ål pròsim pòst...

Vérsión in itåliån:

Ieri pomeriggio, tra le tante parole che abbiamo tradotto dal

nostro dialetto all'italiano, c'era anche "Gugnìn" (maiale). Proprio come in questi giorni, una volta si macellava il maiale: i più vecchi ricordano di sicuro cosa capitava nei cortili, quando si macellava il maiale; qualcuno, magari, l'avrà visto nel bel film di qualche anno fa, "L'albero degli zoccoli", di Ermanno Olmi...Ad ogni modo, mi son ricordato che Carlo Arrigone, nel suo bel libro "Le stagioni del contadino" (Edizioni Clematis, Vigevano, 2000), ha raccontato benissimo tutto e in questi giorni mi piacerebbe citarne nel nostro blog qualche pezzetto, per quei 4 o 5 che vengono a visitarlo...

A pagina 142, leggiamo:

"Nelle settimane che precedevano la festa più attesa dell'anno, di pomeriggio si sentiva spesse volte fuoriuscire dai cortili il grugnito disperato di qualche maiale, che veniva preso per essere macellato. In tal caso, finalmente, la famiglia proprietaria avrebbe avuto qualcosa in più nella pentola, non le solite patate e cavoli. La frase "L'è in cò me i pursé å Nådàl", cioè: "E' alla fine come i maiali a Natale", era usata tantissimo per indicare qualsiasi cosa che stava per finire...".

Proseguiremo al prossimo post.

R. M.

"Grånd me...un'àlbrå pirélå".

Mugnàgh...nuiuš?

 

Incó dòpdišnà, primå då åndà åvånti å trådüv dål nòs diålåt i påròl chi cuménciån pår "G", ùmå discüs un pò sürå lå påròlå "gnàgå", ch'lå vurìs dì unå pårsónå ch'lå siguìtå  låmintàs e, dóncå, tårméntå nuiùšå. Di vòlt, dišùmå åncåsì: "Che mugnàgå!...". Già, må sich'ål gh'éntrå lå "mugnàgå", lå piåntå ò ål sò früt, cun lå nuiušità? Sårà miå che "gnàgå" lå vénå invéci dål vèrs dål gåt quånd ås låméntå, dål sò nuiuš "gnào...gnào!..."? Gh'è un quàidün che 'l vö das 'l sò pårér?

Versión in itåliån:

Oggi pomeriggio, prima di andare avanti a tradurre dal nostro

dialetto le parole che cominciano per "G", abbiamo discusso un po' sulla parola "gnàgå", che vorrebbe dire una persona che continua a lamentarsi e, dunque, assai noiosa. A volte, diciamo anche: "Che mugnàgå!...". Già, ma cosa c'entra l'"albicocca", la pianta o il suo frutto, con la noiosità? Non sarà che "gnàgå" provenga invece dal verso del gatto quando si lamenta, dal suo noioso "gnào...gnao!..."? C'è qualcuno che vuol darci il suo parere?

R. M.

Ål "fincipit"...di nòs pruèrbi.

Intå cul blògh chi, iån låncià un giögh ch'l'è dré vègh un tårméntå sücès, in Intérnét: ål "fincipit". Ås pìå l'ìncipit, l'inìsi, d'un rumånš, d'unå puišìå, d'unå cånsón e 'gh uà finìi sübit in månérå spiritùšå, créåtìvå, fö dål nurmàl...Mén ö pruà å fa ål "fincipit" d'un quai nòs pruèrbi:

"Å cinquåntå, ål tirå, må ål ståntå; då sésåntå in sü,... ågh uà pià di påstìli blö": "A cinquanta (anni), tira ma stenta; da sessanta in su, ...bisogna prender delle pastiglie blu!".

"Tütå l'èrbå ch'lå guàrdå in sü,... lå gh'à gnintå då fa!": "Tutta l'erba che guarda in su, ...non ha nulla da fare!".

"S'åt vö un òm sénså måchè,...piå unå dònå!": "Se vuoi un uomo senza difetti, ...prendi una donna!".

"Lå primå fiòcå l'è di gat, lå sécóndå di cån, lå tèrså ...lå rómpå!": "La prima neve è dei gatti, la seconda dei cani, la terza ...rompe!".

"Å pårdunà i cåtiv, ...ås fa l'indùlto!": "A perdonare i cattivi, ...si fa l'indulto!".

"Chil'è ch'åt pàrlå e ål guàrdå in tèrå, ...l'à pèrs un quåi còs!": "Chi ti parla e guarda in terra, ...ha perso qualcosa!".

I pruèrbi uriginàl pudì vådi å cùlå pàginå chi.

Vérsión in itåliån:

In questo blog, hanno lanciato un gioco che sta avendo un

grandissimo successo, in Internet. Si prende l'incipit, l'inizio, d'un romanzo, d'una poesia, d'una canzone e bisogna terminarli subito, in maniera spiritosa, creativa, fuori dalla norma...Io ho provato a fare il "fincipit" di qualche nostro proverbio:

"Å cinquåntå, ål tirå, må ål ståntå; då sésåntå in sü,... ågh uà pià di påstìli blö": "A cinquanta (anni), tira ma stenta; da sessanta in su, ...bisogna prender delle pastiglie blu!".

"Tütå l'èrbå ch'lå guàrdå in sü,... lå gh'à gnintå då fa!": "Tutta l'erba che guarda in su, ...non ha nulla da fare!".

"S'åt vö un òm sénså måchè,...piå unå dònå!": "Se vuoi un uomo senza difetti, ...prendi una donna!".

"Lå primå fiòcå l'è di gat, lå sécóndå di cån, lå tèrså ...lå rómpå!": "La prima neve è dei gatti, la seconda dei cani, la terza ...rompe!".

"Å pårdunà i cåtiv, ...ås fa l'indùlto!": "A perdonare i cattivi, ...si fa l'indulto!".

"Chil'è ch'åt pàrlå e ål guàrdå in tèrå, ...l'à pèrs un quåi còs!": "Chi ti parla e guarda in terra, ...ha perso qualcosa!".

I proverbi originali potete vederli in questa pagina.

R. M.

I "pér gilipà".

In mèš åi  påròl che cuménciån pår "G" ch'ùmå trådùt sàbåt påsà gh'érå åncåsì "Gilipà" (då cui i dišån giülipà ò giülépà). Pårlùmå dlå frütå còtå intål vén cun di spési, tån' me i "pér gilipà". "Giülèp" ål duvrìš gni då "Gulâb", unå påròlå pérsiånå furmà då "Gul" (röšå) e "Âb" (àquå) e difàti l'àquå åd röš ås trövå intå cùlå ricètå chi di "per gilipà" ch'ö truà in Intérnét:

"...Låvè di pér, fèi bùi p'r un quài minüt int'un siròp fai cun sücår e àquå 'd röš e låsèi gni fràd intål sò lìquid åd cutürå.  Quånd l'è gnü fråd, ciåpè 'l siròp e scåldèl pår fal gni un po' déns, pö vuièl åncùrå insìmå di pér e fè cös tüt insèmå p'r un quài minüt. Rifè lå stéså ròbå pår trè vòlt. Finì lå cùtürå, vuiè pér e siròp in bòc åd védår sårà sü érméticåmént e måtèi ål scür e ål fråsch".

Vérsión in itåliån.

Fra le parole che cominciano per "G" che abbiamo tradotto sabato

scorso c'era anche "Gilipà" (qualcuno dice giülipà ò giülépà). Parliamo della frutta cotta nel vino con spezie, come le "pere giulebbate". "Giulebbe" dovrebbe derivare da "Gulâb", una parola persiana formata da "Gul" (rosa) e "Âb" (acqua) e difatti l'acqua di rose si trova in questa ricetta delle "pere giulebbate" che ho trovato in Internet:

"...Lavate delle pere, fatele bollire per alcuni minuti in uno sciroppo preparato con zucchero e acqua di rose e lasciatele raffreddare nel loro liquido di cottura. Una volta raffreddato, prendete lo sciroppo e riscaldatelo per addensarlo un poco, poi versatelo ancora sulle pere e fate cuocere il tutto per qualche minuto. Rifate la stessa operazione per tre volte. Finita la cottura, versate pere e sciroppo in barattoli di vetro a chiusura ermetica e riponeteli al buio e al fresco".

R. M.

Lå gibigiànå.

Sàbåt påsà sùmå åndài åvanti å ciårcà i påròl chi cuménciån pår "G": sùmå pårtì då "Giårlà" e sùmå rivà å "Gnàgå". Quånd ås sùmå imbåtü intlå påròlå "gibigiånå",  ås è gnü in mént ål giügåt ch'å fàvåm då fiö, riflétåndå lå lüš dål su cun un spigìn ò mågàri cun un tulén vöi dål lüstår...Ås dišivå åncå "fa lå vègiå". Già, "gibigiånå", "vègiå"...Chisà d'indùå i gnìvån cui påròl chi...Ciårcåndå in Intérnét, gh'è såltà fö che lå gibigiånå, ål riflès dål su, lå pudrìs gni då "giübigiånå", ò "giübiånå", ål fåntòc d'unå vègiå (èco lå "vègiå"!), d'unå strìå che åncùrå ål dì d'incö, in cèrti påìš, ål vénå brüšà l'ültim giuidì (giöbiå = giuidì in piémuntéš) åd génàr. Lå vègiå giübiånå lå brüšå e brüšåndå lå dà lùce e cålür: l'invèrån l'è quàši finì e pråst rivårà lå bèlå stågión , cun ål su cald e lüminùš. Pö das che "fa lå gibigiånå", "fa lå vègiå"  ål vöbiå dì rifà un pò i riflès di fiàm chi brušån lå strìå dl'invèrån? Mah!... Intånt, dès me dès, "Gibigiånå" l'è ål nom d'unå fåmùšå låmpådå då tàul...

Versiôn in itåliån:

Sabato scorso siamo andati avanti a cercare le parole che

Ål giånén di gråfión.

Sàbåt påsà, åndåndå åvånti å ciårcà i påròl chi cuménciån pår "G" (sùmå pårtì då "Ghiribìs" e sùmå rivà å "Giårgiàtulå"), ùmå truà åncåsì "Giånén", ål vèråm ch'ås pö truà intlå frütå, tån' me inti gråfión. "Giånén" ål sårìs tån' me "Giuånén" (Giovannino), må pårchè ås ciàmå insì? Ciårcåndå in Internet, gh'è såltà fö che int'l'Àlto Réno e intål Pistuiéš i cüntån che, intlå nòt åd Sån Giuàn ( 24 giügn),  i vèråm ågh lå fàiån å 'ndà déntår i gråfión e che då Sån Giuàn in åvånti, åd gråfión l'è méi mångiàn pü mìå, pår nón fa di brüt incóntår...Chisà se cùlå stòriå chi lå circulàvå åncå då nüm...

Versiôn in itåliån:

Sabato scorso, proseguendo nella ricerca delle parole che

cominciano per "G" (siamo partiti da "Ghiribis" e siamo arrivati a "Giårgiàtulå"), abbiamo trovato anche "Giånén", il baco che si può trovare nella frutta, come nelle ciliegie. "Giånén" (Giannino) sarebbe come "Giuånén" (Giovannino), ma perchè si chiama così? Cercando in Internet, è uscito che nell'Alto Reno e nel Pistoiese raccontano che, nella notte di San Giovanni (24 giugno), i bachi riescano a penetrare nelle ciliegie e che da San Giovanni in avanti, di ciliegie è meglio non mangiarne più, per non fare dei brutti incontri...Chissà se questa storia circolava anche da noi...

R. M.

Lå "fèstå åd l'òm".

Tüti i sån che lå fèstå dlå dònå l'è ål vòt 'd mars, må fórse nò tüti i sån che cùlå åd l'òm l'è...ål dü d'ågùst!...Pårchè ål dü d'ågùst? In pòch påròl, mi ch'åm à cüntà l'àltår dì ål mè cuscrìt Piérluìgi Påtròni, lå stòriå l'è cùstå: quånd å séråm sùtå Nåpuléón e i Fråncéš, å l'Acådèmiå åd Mòdénå, i stüdént , å lå måténå, måtåndå sü cui cålsón tårméntå strénc dlå divìšå, i duìvån inguålàs bén i..."giuièl  åd fåmìgliå", sintåndå tüti i vòlt l'ùrdin:

"Les deux  (couillons) à gauche!",  "I dü (cuión) å snìstrå!".

"Deux à gauche" incó, "Deux à gauche" dumån, gh'è gnü fö in diålåt "Dü ågùst", lå fèstå di òm!...

Vérsión in itåliån:

Tutti sanno che la festa della donna è l'otto di marzo, ma forse non

tutti sanno che quella dell'uomo è...il due di agosto!...Perchè il due di agosto? In poche parole, come mi ha raccontato l'altro giorno il mio coetaneo Pierluigi Patroni, la storia è questa: quando eravamo sotto Napoleone  e i Francesi, all'Accademia di Modena, gli studenti, alla mattina, indossando quei calzoni strettissimi della divisa, dovevano sistemarsi bene i..."gioielli di famiglia", sentendo tutte le volte l'ordine:

"Les deux  (couillons) à gauche!",  "I due (coglioni) å sinìstrå!".

"Deux à gauche" oggi, "Deux à gauche" domani, è uscito "Dü ågùst" (Due agosto), la festa degli uomini!...

R. M.

"L'è unå géguå!...".

Quånd sàbåt påsà ås sùmå imbåtü in "Géguå", ùmå pinsà che cùlå påròlå chi (ch'lå vö dì unå dònå vistùšå,  ch'ågh piàšå måtås in mustrå, tårméntå lingérå, pår nón dì unå pòch åd bón...), lå pudìvå vès unå påròlå d'urìgin spågnölå. Ål l'ùmå ciårcà intål disiunàri då spågnö, må ål l'ùmå nò truà. Pår fòrså: mi ch'åm à spiégà ål géòmétrå dål Cumün Àngélo Bénsi ståmåténå, lå påròlå då ciårcà l'èrå  "yegua", che in spågnö lå vö dì "cåvàlå". Pinsèlå: intål pårlà åd tüti i dì, "mujer yegua" l'è un pò me dì då nüm "gnòcå"...

Versión in itåliån:

Quando sabato scorso ci siamo imbattuti in "Géguå",  abbiamo
pensato che questa parola (che vuol dire una donna vistosa, cui piace mettersi in mostra, molto leggera, per non dire una poco di buono...) poteva essere una parola d'origine spagnola. L'abbiamo cercata sul dizionario di spagnolo, ma non l'abbiamo trovata. Per forza: come mi ha spiegato il geometra del Comune Angelo Bensi stamattina, la parola da cercare era "yegua", che in spagnolo vuol dire "cavalla". Pensate: nel linguaggio colloquiale, "muier yegua" è come dire da noi "gnocca"...

R. M.

Lå ghirbå.

In mèš å i àltår påròl chi cuméncian cun lå "G" ch'ùmå trådùt sàbåt påsà, gh'érå åncåsì "Ghirbå", ål sach åd pèl åd cràvå ch'åš dröbå in Africå pår purtàs ådrérå l'àquå. Pèrd lå ghirbå, intål déšèrt, ål vö dì låsàgh lå pèl, cùlå åd cràvå e cùlå vérå, e l'è fórse pròpi intlå guèrå 'd Lìbiå, intål 1911, che gh'è nåsü, tra i nòs suldà, cui mòd åd dì chi:

"Giuntàgh lå ghìrbå", ciuè: "Rimetterci la ghirba (e quindi la vita).

"Purtà å ca lå ghìrbå", ciuè: "Portare a casa la ghirba (e quindi sopravvivere a un grave pericolo, detto soprattutto di un reduce di guerra)".

E pinsàlå che ådès ås ciàmå  "ghìrbå"  un årtìcul då cåmpég, ch'ål ténå déntår l'àquå då fa lå dòciå...

Vérsión in itåliån:

Fra le altre parole che cominciano con la  "G" che abbiamo tradotto

sabato scorso, c'era anche "Ghirba", l'otre di pelle di capra che si usa in Africa per portar con sè l'acqua. Perdere la ghirba, nel deserto, vuol dire lasciarci la pelle, quella di capra e quella vera, ed è forse proprio nella guerra di Libia, nel 1911, che sono nati, tra i nostri soldati, questi modi di dire:

"Giuntàgh lå ghìrbå", cioè: "Rimetterci la ghirba (e quindi la vita).

"Purtà å ca lå ghìrbå", cioè: "Portare a casa la ghirba (e quindi sopravvivere a un grave pericolo, detto soprattutto di un reduce di guerra)".

E pensare che ora si chiama "ghirba" un articolo da campeggio, che contiene l'acqua per fare la doccia...

R. M.

Pårchè..."giuntà i ghèti"?

Iér dòpdišnà sùmå åndài åvånti å ciårcà i påròl chi cuménciån pår "G", pårtåndå då "Gårbüi" fénå å "Ghirbå". Insèmå åi tånti påròl ch'ùmå trådùt, gh'érå åncåsì "Ghèti" (Ghette), i gåmbàl bas che då chi 'n drérå ås måtivån insìmå di scàrp, pår bågnài nò quånd å piuvìvå ò fiucàvå: ådès ièn ròb p'r i spurtìv ò p'r i suldà...E å s'è gnü in mént che, d'ùnå pårsònå  ch'l'è mòrtå å dišùmå:

"Ål gh'à giuntà i ghèti!...", ciuè: "Ci ha perso, ci ha rimesso le ghette!...".

Chisà pårchè ås dišå insì, in diålåt: si ch'ål gh'éntrån i ghèti cul murì? Fórse pårchè, ål mòrt, å s'ågh måtå nò sü i ghèti, dàto che... intlå càså ièn inütil e lü dóncå ågh i å gióntå? Chi l'è ch'ås dà unå mån å ciarì cul dübi chi?

Versión in itåliån:

Ieri pomeriggio siamo andati avanti a cercare le parole che

cominciano per "G", partendo da ""Gårbüi" (Garbuglio), fino a "Ghirba". Insieme alle tante parole che abbiamo tradotto, c'era anche "Ghèti" (Ghette), i gambali bassi che un tempo si mettevano sopra le scarpe per non bagnarle quando pioveva o nevicava: ora sono cose per gli sportivi o per i militari...E ci siamo ricordati che, d'una persona che è morta, diciamo:

"Ål gh'à giuntà i ghèti!...", cioè: "Ci ha perso, ci ha rimesso le ghette!".

Chissà perchè si dice così, in dialetto: che ci azzeccano le ghette con il morire? Forse perchè, al morto, non si mettono su le ghette, dal momento che...nella cassa sono inutili e lui dunque ce le rimette? Chi ci dà una mano a chiarire questo dubbio?

R. M.

Sån Mårtén.

"Å Sån Mårtén, ål must l'è vén":¶mp3Play "C:\alnosdialat\Rosalia\provsanmarten.mp3" "A San Martino il mosto è vino".

Cus' chi lè iün di quàtår pruèrbi ch'ùmå truà intål nòs diålåt sü Sån Mårtén, ål vündås 'd nuvémbår, må l'è fàcil ch'ågh nå sìå 'd i àltår, pårchè, unå vòltå, cul dì chi l'érå tårméntå impurtånt. Éntro Sån Mårtén, difàti, ås fàvå...sånmårtén, ciuè ås tråšlucàvå. Tånti fåmìli i cåmbiàvån ca e pòst åd låùr, pårchè i cuntràt i scådìvån pròpi ål 11 åd nuvémbår e ålùrå, p'r i stra, gh'érå un åndà e gni åd cåråt pén åd ròbå e åd gint ch'å så spustàvå då unå cåsénå å l'àltrå, då un påìš å l'àltår. P'r un sånmårtén gh'åndàvå åd sòlit dü cåråt, intål tèrs gh'érå 'l gugnìn. Insìmå di cåråt, såtà int'un quài sach åd fårénå, gh'érå i vèg e lå spùšå, mågàri cun un quài fiö in bràså. I àltår dlå fåmìgliå i stàvån in pé...Ål Càrlo Årigón, intål sò bèl libår "I stågión dål påišån" (Édisión Clémàtis, Vigévån, 2000), ål cüntå bén i sånmårtén d'unå vòltå, inti nòs påiš åd lå Lümlénå...

Versión in itåliån:

"Å Sån Mårtén, ål must l'è vén":¶mp3Play "C:\alnosdialat\Rosalia\provsanmarten.mp3" "A San Martino

il mosto è vino".

Questo è uno dei quattro proverbi che abbiamo trovato nel nostro dialetto su San Martino, l'undici di novembre, ma è facile che ce ne siano degli altri, perchè, una volta, questo giorno era importantissimo. Entro San Martino, infatti, si faceva...sanmartino, cioè si traslocava. Tante famiglie cambiavano abitazione e posto di lavoro, perchè i contratti scadevano proprio l'11 di novembre e allora, per le strade, c'era un andirivieni di carri pieni di roba e di gente che si spostava da una cascina all'altra, da un paese all'altro. Per un trasloco ci volevano di solito due carri, sul terzo c'era il maiale. Sopra i carri, seduti su qualche sacco di farina, c'erano i vecchi e la sposa, magari con qualche figlio in braccio. Gli altri della famiglia stavano in piedi...Carlo Arrigone, nel suo bel libro "Le stagioni del contadino" (Edizioni Clematis, Vigevano, 2000), racconta bene i traslochi d'una volta, nei nostri paesi della Lomellina...

R. M.

I gåbårö.

E pårlåndå åd gàb, mich'ås fa å  šmintià i gåbårö, i nòs ciudén, i fónš püsè cumün di nòs part? I nàsån e i cråsån spéciålmént då c'lå stågión chi åi pé ò tàcå i såp di murón, di sàlås, di rubìni...Å fai åndà bén, ièn pròpi bón, p'r éšémpi  cun unå bèlå puléntå  e dål lómb... Må i gåmb l'è méi trai vìå: ièn tròp liscågn e lignùš: d'åltrónde...

"Chi l'è ch'å nàså 'd gàbå, ål spüså sémpår åd lågn!" e ciuè: " chi nasce di capitozza, puzza sempre di legno!"...

Vérsión in itåliån:

E parlando di capitozze, come si fa a dimenticare i gåbårö, i nostri

chiodini, i funghi più comuni delle nostre parti? Nascono e crescono specialmente di questa stagione ai piedi o presso i ceppi dei gelsi,  dei salici,  delle robinie....A cucinarli bene, sono  proprio buoni, ad esempio con una bella polenta e del lombo...Ma i gambi è meglio buttarli: sono troppo fibrosi e legnosi: d'altronde...

"Chi l'è ch'å nàså 'd gàbå, ål spüså sémpår åd lågn!" e cioè: "Chi nasce di capitozza, puzza sempre di legno!"...

R. M.

Då "Gàbå" å "Gårböš"...

Ål "Munümént".

Incö l'è ål quàtår nuvémbår e me tüt i an ågh sårà lå cérimòniå dåvånti ål Munümént, pår ricurdà i cådü åd tüti i guèr. Åm vénå in mént che inti pruèrbi surå lå guèrå ch'ùmå truà intål nòs diålåt ågh'è åncåsì cust chi:
 

"Chi l'è ch'å pàrlå bén dlå guèrå, ål l'à nò vüstå in fàciå!" e ciuè: "Chi parla bene della guerra, non l'ha vista in faccia!".

Intå cui påròl chi, gh'è tüt ål bón séns di nòs vèg, ch'ås tiràvån nò indrérå då fa 'l sò duér, mågàri pågåndå cun lå vitå, me i sånåšårén éléncà intål Munümént, må ch' i àvån cåpì che lå guèrå, quålùnque guèrå, l'è tårmentå brütå... Må bšògnå bén dì che chi l'è ch'ål lå dichiàrå, lå guèrå, pö dificilmént ål lå vådå in fàciå, då prèså!...

Vérsión in itåliån:

Oggi è il quattro novembre e come tutti gli anni ci sarà la cerimonia

davanti al Monumento, per ricordare i caduti di tutte le guerre. Mi sovviene che tra i proverbi sulla guerra che abbiamo trovato nel nostro dialetto c'è anche questo:

"Chi l'è ch'å pàrlå bén dlå guèrå, ål l'à nò vüstå in fàciå!" e cioè: "Chi parla bene della guerra, non l'ha vista in faccia!".

In queste parole, c'è tutto il buon senso dei nostri vecchi, che non si tiravano indietro dal fare il loro dovere, magari pagando con la vita, come i sannazzaresi elencati sul Monumento, ma che avevano capito che la guerra, qualunque guerra, è bruttissima...Ma bisogna ben dire che chi la dichiara, la guerra, poi difficilmente la vede in faccia, da vicino...

R. M.

Ål dì di Sånt.

Då "Fulårén" å "Futugråfìå".

I årnéš dål frè.

Ål nòs lìbår sü 'l diålåt åd Sånåšà ål gh'åvrà déntår un CD cun l'àudio pår sintì tüt ål måtériàl ch'å sùmå dré måt åsèmå (pruèrbi, mòd åd dì, stòri, ecc. ecc.). Må ål CD ål fårà våd åncåsì tånti figür åd ròb d'unå vòltå: truårì divèrsi futugråfìi  e un bèl pò åd dišågn, fài dål Prufésùr Ròcå, åd Méd, intål 1980 e püblicà intål lìbår dål Måšinàri "I sågn dlå cultürå påisånå", che ål Distråt Sculàstich åd Sånåšà l'à fai ståmpà intål 1981. Ièn di schis sémplic, må tårméntå précìs, ch'i fån våd di ròb che unå vòltå tüti i sàvån sich'iérån e mich'ås ciåmàvån, må ådès...Un éšémpi: in alt, i årnéš dål frè.

Vérsión in itåliån:

Il nostro libro sul dialetto di Sannazzaro avrà all'interno un CD con

l'audio per ascoltare tutto il materiale che stiamo raccogliendo (proverbi, modi di dire, storie, ecc. ecc.). Ma il CD mostrerà anche tante figure di cose d'una volta: troverete diverse fotografie e un bel po' di disegni, fatti dal Professor Rocca, di Mede, nel 1980 e pubblicati nel libro del Masinari "Le tracce della cultura contadina", che il Distretto Scolastico di Sannazzaro fece stampare nel 1981. Sono degli schizzi semplici, ma molto precisi, che mostrano oggetti che una volta tutti sapevano cos'erano e come si chiamavano, ma adesso...Un esempio: in alto, gli arnesi del maniscalco.

R. M.

Lå frità.

L'àltår dì, ciårcåndå i påròl ch'å cuménciån pår "F", ås sùmå imbåtü intlå..."frità" (frittata). Sübit å s' ån gnü in mént i frità ch'ås fån (ås fàvån?) chi dåi nòs part: lå frità cui sigùl, culå cui sparš, cui vårtiš, cui spinàs  e...la frità rugnùšå. Già, lå frità rugnùšå, må curèlå? Culå cun dèntår di tucàt åd ròst åd vidél, me in Piémónt, ò cùlå cun déntår ål sålàm? Gh'àvåm nò tròp idéå dlå ricètå dlå frità rugnùšå  ch'ås fa chi då nüm. É pö: gh'ùmå unå ricètå nòså pårticulàr  ò l'è å vuluntà me åndà å puntà lå giùstrå? Mah!...

Vérsión in itåliån:

L'altro giorno, cercando le parole che cominciano per "F",  ci siamo

imbattuti nella..."frità" (frittata). Subito abbiamo ricordato le frittate che si fanno (si facevano?) qui dalle nostre parti: la frittata con le cipolle, quella con gli asparagi, col luppolo selvatico, con gli spinaci e...la frittata rognosa. Già, la frittata rognosa, ma quale? Quella con dentro dei pezzetti di arrosto di vitello, come in Piemonte, o quella con dentro il salame? Non avevamo troppo idea della ricetta della frittata rognosa che si fa qui da noi. E poi: abbiamo una ricetta nostra particolare o è a volontà come andare a spingere la giostra? Mah!...

R. M.

Då "Fnèstrå" å "Fulàr".

Iér dòp dišnà, me tüti i sàbåt (ò quàši...), sùmå  åndài åvånti å trådüv dål nòs diålåt in itåliån i påròl chi cuménciån pår "F". Pårtåndå  då "Fnèstrå" (Finestra), sùmå rivà  å "Fulàr " (Foulard). Tra i påròl ch'ùmå truà, gh'érå åncåsì "Fugón". Ål fugón l'érå un fuliè åd råmèrå pår scåldà l'àquå, förå 'd ca, ò pår låvà i pagn, ò pår scutà lå cùdiå dål gugnìn, dòp che ål måsulàr ål l'àvå måsà,  pår pö rås-ciàgh viå i pél. Püsè åvånti dišårùmå un quaicòs sü 'l gugnìn e ...lå sò fén...

Vérsión in itåliån:

Ieri pomeriggio, come tutti i sabati (o quasi...), siamo andati avanti

a tradurre dal nostro dialetto in italiano le parole che cominciano per "F". Partendo da "Fnèstrå" (finestra), siamo arrivati a "Fulàr" (Foulard). Tra le parole che abbiamo trovato, c'era pure "Fugón". Il "fugón" era un focolare di lamiera per scaldare l'acqua, all'aperto, o per fare il bucato o per scottare la cotenna del maiale, dopo che il macellaio l'aveva ucciso, per poi raschiar via i peli. Più avanti diremo qualcosa sul maiale e ...la sua fine...

R. M.

Sånt'Ùrsulå.

Incö l'è Sånt'Ùrsulå e intål nòs diålåt gh'è un mòd åd dì ch'ål pàrlå då cùlå såntå chi:

"Tå m'è fai fa ål gir åd Sånt'Ursulå":mp3Play "C:\alnosdialat\Rosalia\santursula.mp3"  Mi hai fatto fare il giro di Sant'Orsola (ciuè un gir tårméntå lóngh).

Intål libår e intål cd sü 'l nòs diålåt ågh sårà lå stòriå dlå såntå, di sò vündåsmìlå (?) åncèl  e dål viàg tårméntå löngh ch'iån fai å tråvèrs l'Éuròpå. Må fórse gh'è dåmèš un équìvuch:  så vurì såvén püsè, ò spitè ål libår ò, så gh'i prèsiå, åndè å cùlå pàginå chi. Åugùri å i tüti i Ùrsul! Fénå å un quai an fa, å gh'érå ålméno un'Ùrsulå å Sånåšà: spérùmå ch'ågh sìå åncùrå!...

Vérsión in itåliån:

Oggi è Sant'Orsola e nel nostro dialetto c'è un modo di dire

che parla di questa santa:

"Tå m'è fai fa ål gir åd Sånt'Ursulå":mp3Play "C:\alnosdialat\Rosalia\santursula.mp3"  Mi hai fatto fare il giro di Sant'Orsola (cioè un giro lunghissimo).

Nel  libro e nel cd sul nostro dialetto ci sarà la storia della santa, delle sue undicimila (?) ancelle e del lunghissimo viaggio che hanno fatto attraverso l'Europa. Ma forse c'è di mezzo un equivoco: se volete saperne di più, o aspettate il libro o, se avete fretta, andate a questa pagina. Auguri a tutte le Orsole! Fino a qualche anno fa, c'era almeno un'Orsola a Sannazzaro, speriamo ci sia ancora!...

R. M.

Ål "fitàul".

Tra i påròl ch'ùmå trådùt lå smånå påsà gh'érå åncåsì "Fitàul"  (fittavolo, affittuario), unå figürå tipicå dlå cåmpàgnå d'unå vòltå, unå pårsónå quàši sémpår nò tròpå bén vüstå dåi sò sålårià. Ål Càrlo Årigón, intål sò bèl libår "I stågión dål påišån" (Édisión Clemàtis, Vigévån, 2000), ål cüntå che unå vòltå gh'érå di påišån ch'iérån dré å tåià l'èrbå cul fèr då pra, intånt che 'l fitàul, pugià, me sémpår, tàcå unå gàbå (e difàti ål fitàul, in Lümlénå, ål lå ciåmàvån "friågàb", "sfregacapitozze"...), ål survégliàvå i låùr. Vénå che 'l fitàul ågh crìå drérå å un påišån, pårchè ål tåiàvå nò bén ràšo tèrå. Cul påišån là, fórse pårchè ål gh'àvå ål màl då pånså ò fórse pår ficå, l'à mulà unå tårméntå scuråšå. Pö cåpì 'l fitàul: gh'à sübit dì då pià sü 'l sò fèr e d'åndà å ca, ch'l'érå licénsià. Må ål cap påišån, séri e risulüt, l'à dì: - Ås pö nò licénsià un påišån p'r unå scuråšå: cà lü, ca tüti!...
L'à mis in spàlå ål sò fèr då pra e tüti i àltår påišån åncåsì lur. Ål fitàul, pår fa nò sücéd di quåråntòt, l'à pinsà bén då ciåmà scüšå å cul påišån là e tüti ièn åndài åvånti å tåià l'èrbå.

Version in itåliån:

Tra le parole che abbiamo tradotto la settimana scorsa c'era

anche "Fitàul" (fittavolo, affittuario), una figura tipica della campagna di una volta, una persona quasi sempre non troppo ben vista dai  suoi salariati.  Carlo Arrigone, nel suo bel libro "Le stagioni del contadino" (Edizioni Clematis, Vigevano, 2000), racconta che una volta c'erano dei contadini che stavano tagliando l'erba con la falce fienaia, mentre il fittavolo, appoggiato, come sempre, ad una capitozza ( e infatti il fittavolo, in Lomellina, lo chiamavano "sfregacapitozze"...), sorvegliava i lavori. Avviene che il fittavolo rimprovera un contadino perchè non tagliava l'erba ben radente al terreno. Quel contadino, forse perchè aveva mal di pancia o forse per ripicca, lasciò andare un grosso peto. Immaginare il fittavolo: gli disse subito di prendere la sua falce  e di andare a casa, che era licenziato. Ma il capo contadino,  serio e deciso, disse: - Non si può licenziare un contadino per un peto: a casa lui, a casa tutti!
Mise in spalla la sua falce e tutti gli altri contadini anche loro. Il fittavolo, per non far succedere un quarantotto, pensò bene di chiedere scusa a quel contadino e tutti ripresero a tagliare l'erba.

R. M.

Che flip!...

Ål filón.

L'àltår dì, inti påròl chi cuménciån pår "F" ås sùmå imbåtü in "filón" (filone), unå påròlå che intål nòs diålåt lå gh'à divèrsi significà (me in itåliån, dål rèst). Å gh'è ål "filón åd pån", ål "filón åd cåstégn" ch'i véndån å lå "Mådònå dlå Bòslå"  åd Gårlàsch, å Påsquåtå; gh'è ål "filón dl'å schénå" (spina dorsale)...D'ùnå pårsónå fürbå, scàltrå, ch'lå nudrìgå då sùtå pår fa i sò intårès fåndå fintå åd gnintå, ås dišå ch'l'è un "filón" (un furbacchione). E påsåndå å un'àltrå påròlå cun lå "F", chi l'è ch'å sa si ch'ål vö dì in itåliån "fincìs"? Pudì pårtécipà ål nòs "quiz", å dèstrå. Å prupòšit: i induinà cul dlå vòltå påsà? "Fé" ål vö dì "fiele".

Vérsión in itåliån:

L'altro giorno, nelle parole che cominciano per "F" ci siamo imbattuti

in "filón" (filone), una parola che nel nostro dialetto ha diversi significati (come in italiano, del resto). C'è il "filone di pane", il "filone di castagne" che vendono alla "Madonna delle Bozzole" di Garlasco, a Pasquetta; c'è il "filone della schiena" (spina dorsale)...Di una persona furba, scaltra, che manovra di nascosto per fare i propri interessi facendo finta di nulla, si dice che è un "filone" (un furbacchione). E passando ad un'altra parola con la "F", chi sa cosa vuol dire in italiano "fincìs"? Potete partecipare al nostro quiz, a destra. A proposito: avete indovinato quello della volta scorsa? "Fé" vuol dire "fiele".

R. M.

Då "Figh" å "Flip".

E piån piånén, dàši dàši, ål disiunàri dål nòs diålåt ål và 'vånti: incö ùmå trådùt i påròl chi vån då "Figh" (Fico) å "Flip" (Ramanzina, sgridata, filippica). Å prupòšit åd "figh", ùmå nò šmintià i "fiurón",  i prim figh chi mådürån å lå fén dlå primåvérå ò å l'inìsi dl'istài. Så vurì såvé tüt sü lå piåntå dål figh  e i sò früt tårméntå duls (i scàrån fénå un pò, pår dìlå tütå...), pruvè å våd in Wikipédìå, å cùlå pàginå chi.

(Pårtåndå då incö, truè åncåsì lå...)

Vérsión in itåliån:

E pian pianino, adagio adagio, il dizionario del nostro dialetto procede:

oggi abbiamo tradotto le parole che vanno da "Figh" (Fico) a "Flip" (Ramanzina, sgridata, filippica). A proposito di "Fico", non abbiamo dimenticato "fioroni", i primi fichi che maturano alla fine della primavera o all'inizio dell'estate. Se volete sapere tutto sulla pianta del fico e i suoi frutti dolcissimi (nauseano persino un poco, per dirla tutta...) provate a vedere in Wikipedia, a questa pagina.

R. M.

I "fåšulén då l'ög".

Sémpår cun lå "F", ùmå truà åncåsì  "Fašö" (fagiolo) e "Fåšulén" (fagiolini). I "fåšulén  då l'ög" (fagioli dell'occhio) ièn fåšö un pò pårticulàr, cun ål sò ög négår insìmå. E pinsàlå ch' ièn stài i prim fåšò che l'om l'à mångià: i gnìvån då l'Africå e iå mångiàvan giåmò i Égisiån, i Gréci e i Rumån. I àltår fåšö, invéci, ièn gnü då l'Åmérica, dål Mèsico...
(Ièn déš ùr, må mén gh'ö giåmò fam...)

R. M.

Unå fiåmà.

Tra i påròl chi cuménciån cun lå "F" ch'ùmå trådùt lå vòltå påsà, gh'érå åncåsì "Fiåmà" (fiammata). "Dagh unå fiåmà" (dare una fiammata) ål vurìvå e ål vö dì "accendere per un poco la stufa (un tempo) o il riscaldamento (oggi)".  E in cul pérìòdo chi, å lå måténå ò å lå sìrå, å vénå giåmò vöiå då "dagh unå fiåmà"...

R. M.

Ål quårtirö.

Tra i påròl ch'ùmå  trådùt l'àltår dì gh'érå åncåsì "Fén". L'è unå påròlå ch'l'å gh'à tånti significà intål nòs diålåt, iün då cùi l'è "Fieno". Å gh'è quàtår quålità 'd fén:  ål måšéngh (maggengo), ch' l'è ål prim å vès tåià; pö vénå l'ågustån (agostano), ål tårsö (terzuolo) e quàrt e ültim, ål quårtirö (quartirolo).  I dišån che l'èrbå ch'lå gnìvå sü dòp ål tèrs tài ågh dàvå ål lat un åròmå pårticulàr, che pö ål påsàvå ål furmàg fài tra sétémbår e utùbår, ch'ås ciåmàvå, e 's ciàmå åncùrå ådès, "quårtirö" (quartirolo).  Så vurì såvèn pusè sü cul furmàg chi, pudì våd cùlå pàginå chi.  Å mén, intånt, m'è gnü fam...

R. M.

Då "Fas" å...

Iér dòpdišnà, sùmå åndài åvanti å trådüv i påròl chi cuménciån pår F. Sùmå pårtì då "Fas" (fascio) e sùmå rivà, p'r ådès, å...(éhm)... "Figå" (ébén? Si ch'ål gh'è...L'è unå påròlå me un'åltrå, tåntu pü ål dì d'incö!...).  Tra i påròl ch'ùmå trådùt, gh'érå åncåsì "fèr då pra" (falce fienaia).  Intlå fòto gh'è ål fèr då pra ch'ås trövå ål Müšéo d'Ulévån, indùå ål gh'è tåntå ròb d'unå vòltå...Å prupòšit åd fòto: intånt ch'å séråm dré låurà, gh'è gnü mè šånår Ròbèrto e ål s'à fai lå fòto (in alt å dèstrå): sùmå åncå nüm "ròb d'unå vòltå"? Mah!...
Un'àltrå påròlå ch'ùmå truà l'è "Fé": si ch'ål vö dì, in itåliån? Pruè å fa ål nòs "quiz", å dèstrå. (I fai cul dlå vòltå påsà? "Fårlòch" ål vö dì "grossa quantità").

R. M.

Då "Fa" å "Fårsö".

Sàbåt påsà ùmå cumincià å trådüv i påròl chi cuménciån pår F: sùmå pårtì då "Fa" e sùmå rivà, p'rådès, å "Fårsö" (frittelle). Tra i påròl ch'ùmå truà, å gh'è åncåsì "fårlòch": si ch'å vö dì in itåliån? Sårnisè lå rispòstå giüstà intål nòs "quiz", å dèstrå.  Å prupòšit: ål 70 pår cént då cùi ch'ån rispòst ål "quiz" åd l'àltrå vòltå iån induinà: "éndi" ål vö dì åncåsì "pòch pulìd". Bràvi!

R. M.

Ål nòs "quiz"!

Cun incö inåugürùmå...  Ål nòs "quiz"! (Guårdè intlå culònå å dèstrå). Tra i påròl chi cuménciån pår E ùmå truà åncåsì "éndi". L'éndi (endice) l'è l'öv, nò cuà o fint, ch'ås måtå intål nid di gålén pår fa ch' i vàiån å fa l' öv. Må "éndi" ål gh'à åncåsì un àltår significà intål nòs diålåt: åndè ål quiz e sårnisè lå rispòstå giüstå. Då chi å un quai dì å dårùmå i rišültà. Pruvè! Ål custå gnìntå (e ås vénciå åncå gnìntå...).

R. M.

Quåntå èrb!...

Dòp lå pàušå dål dì dlå fèstå, incö dòpdišnà sùmå åndài åvånti å ciårcà i påròl in diålåt p'r ål nòs disiunàri: sùmå rivà åi påròl chi cuménciån cun E.  Quånd l'è stai urå då trådüv lå påròlå "èrbå", ùmå truà åncå sì:

"èrbå bónå"

"èrbå brüscå"

"èrbå gàtå"

"èrbå màrå"

"èrbå médiå"

"èrbå åd Sån Giuàn"

"èrbå pignölå"

"èrbå sàlviå"

"èrbå rìculå"

"èrbå purslånå"
...

Intlå fòto, då snìstrå å dèstrå, gh'è i prim trè: l'"èrbå bónå", l'"èrbå brüscå" e l'"èrbå gàtå": chi l'è ch'å sa ål sò nòm in itåliån?
(L'è un quiz, må 's vénciå gnintå!...).

R. M.

Lå cùrså.

Incö dòpdišnà, me tüti i mårtidì dål didlåfèstå, å dü bòt, cuménciå lå "curså". Unå vòltå, lå "curså" dål didlåfèstå  l'érå cùlå in biciclåtå, l'érå nåncå ål caš då dil.  Ådès gh'è åncå i curs å pé...
In alt å gh'è ål curidùr (in biciclåtå)  åd Sånåšà Daniele Depaoli, intùnå fòto d'un quai an fa. "Curidùr": intål nòs diålåt cùlå påròlå chi lå vö dì "corridore", må åncå "corridoio", pinsè un pò!...

R. M.